Verhalen om niet te vergeten

Gepost op: 28/07/23

Iets om naar uit te kijken in het najaar.

Verschijnt in oktober.

Met dank aan de stad Leuven, 30CC, VONK & Zonen, Borgerhoff & Lamberigts en mijn fantastische collega-dichters Paul Bogaert, Alain Delmotte, Lieve Desmet, Charles Ducal, Mustafa Kör en Herlinda Vekemans.

De brief aan de muur

Gepost op: 27/07/23

Op een ochtend enkele weken geleden hing er een enveloppe in de hal, net boven de brievenbussen. Hij was er met een stuk rode tape tegen de muur geplakt. In schokkerige kapitalen was erop geschreven: ‘Aan de heer die mij vrijdag hulp heeft geboden.’

 Kijk, dat vond ik de wereld op z’n best: de idee fijne buren te hebben, die een – ik gok – man op leeftijd hebben bijgestaan, en de uit de nood geholpene die daarvoor speciaal een briefje komt aanplakken. Jammer dat hij niet precies wist wie zijn redder was, maar het bericht zou wel aankomen.

 Dacht ik. Weken gingen voorbij. De brief werd niet geclaimd. Blijkbaar woont er in onze blok niemand die op die bewuste vrijdag een heer in nood had geholpen. Telkens ik de hal passeerde, vroeg ik me af of de brief al weg zou zijn. Hij bleef hangen. Bijna ging hij deel uitmaken van het decor. Zoals in de winter de emmer met strooizout.

Vandaag heb ik de brief weggehaald. Niet uit nieuwsgierigheid maar als een oefening in verandering. Dat klinkt natuurlijk gewichtiger dan het is en ik bedacht het eerlijk gezegd pas nadien, maar het klopt ook wel. Hoe langer de brief zou blijven hangen, hoe moeilijker het voor iedereen zou zijn om hem weg te halen. Altijd zou de vage hoop sluimeren dat de rechtmatige eigenaar hem zou meenemen. Ik zou het er zelf nog het moeilijkst mee hebben. Daarom de, nu ja, korte pijn. Ik die zomaar iets weggooi, het leek heus een overwinning.

De brief echt weggooien heb ik natuurlijk niet gedaan. Op de achterkant staat een adres dat nauwelijks te ontcijferen is. De postcode wijst op een onooglijk dorpje in Waals-Brabant. In de enveloppe een kaartje met een tekening van een vaas bloemen. De boodschap van de enveloppe is hierop bijna woordelijk herhaald. Het googelen van de naam – het is inderdaad een man en hij heet Jef W. – levert weinig op.

Ik vraag me af wie de man is en wie hem geholpen heeft. Misschien kan dat kaartje daar ooit bij helpen. En zo heb ik het nog altijd niet weggegooid. Gebuisd voor de oefening.

 

Dat jochie van toen

Gepost op: 06/07/23

Het is verbazend hoe je met de jaren kunt veranderen. Mijn eerste zomerse herinnering is er een aan onbarmhartig hete dagen waarop ik als uk op het gazon een kegelspel mocht spelen met plastic flessen gevuld met water. Als zo’n fles omgegooid werd, moesten we die zo snel mogelijk rechtzetten, maar al gauw verspreidde zich een verkoelende plas water over het kurkdroge gras. Zodra ik wat ouder werd en had leren lezen, bleken boeken, stripverhalen en ook Legoblokken mijn verbeelding veel meer uit te dagen dan het spel in de openlucht. Soms was ik met geen stokken meer buiten te krijgen, dat heeft lang geduurd, tot ergernis van mijn oudere gezinsleden.

Ondertussen is dat helemaal anders en kan ik op warme dagen moeilijk de lokroep van de buitenlucht weerstaan. Geen middag is te heet of ik loop erdoor. Onlangs moest ik mijn wagen binnenbrengen voor een onderhoud, de airco zorgde voor een aangename temperatuur in de garage, maar ik vulde de wachttijd liever met een wandeling door de buurt. De zon geselde, de loden stilte in de dorpsstraten werd alleen doorbroken door een enkele koerende duif. Ik zag ramen dichtgeplakt met aluminiumfolie, liep langs achtertuinen met dichtgevouwen parasols en dwaalde over stoffige wegels. In gedachte rook ik de zomers van vroeger, nat gesproeid gras en zonnecrème. Elke wandeling door verlaten straatjes een fata morgana uit een vergane tijd.

Er is wel meer veranderd. Als kind las ik tijdens autoritten op de achterbank de tijd weg. Nooit wist ik waar we waren wanneer we aankwamen, want ik had geen moment van mijn boek opgekeken. Nu rijd ik in eigen land blind – nu ja – naar de meeste plaatsen, omdat ik er voor allerlei jobs al eerder ben geweest. Dat kind van toen zou met verbazing naar de volwassene van nu kijken.

En toch ook niet. Het zou er net zo goed een speelkameraad in vinden, een grote mens die het niet kan weerstaan om kinderlijk belachelijk te doen, zijn leeftijd niet waardig te zijn, te spelen quoi. Ik vind dat niet eens een slechte eigenschap. Maar ook een grote mens die soms nog altijd even timide is als toen.

Omgekeerd kijk ik nog altijd met veel herkenning naar dat kind. We delen tenslotte heel wat, en dat duurt voort, dwars door alle tijdlagen heen. We kunnen elkaar ongetwijfeld van alles leren. En vooral: wat hou ik nog zielsveel van dat jochie van toen.

 

In de bocht

Gepost op: 20/06/23

Onze dromen zijn het zwerfvuil van de dag. Wat je in je wakende uren achteloos weggooit, moet je al slapend weer oppikken en op de juiste plaats deponeren. Dromen reinigen, zetten dingen recht of plaatsen ze in het juiste perspectief. Soms doen ze ook wat anders, merkte ik vandaag.

In mijn laatste droom had ik een kleine aanrijding. Een auto met een zware aanhangwagen, een remork zoals ze zeggen, maar dan zo’n lange met vier wielen, passeerde rakelings mijn auto en tikte daarbij het koplicht rechts vooraan kapot. De schade viel mee, alleen wat glasscherven. En wat best grappig was: ik discussieerde zo lang met de andere chauffeur of we het in der minne zouden regelen of toch een aanrijdingsformulier invullen, dat ik er op den duur wakker van werd. Genoeg geleuterd, tijd om op te staan.

Wat later vertrok ik naar de redactie van Weekend Knack waar ik vandaag werkte. Ik reed de straat uit en kwam daarbij ei zo na in botsing met een wagen die zijn bocht iets te scherp nam. Waarschijnlijk wou hij wat manoeuvreerruimte nemen voor de lange vierwielige aanhangwagen die hij voortsleepte. Mijn geest en lichaam herinnerden zich de identieke situatie van daarvoor (weliswaar in spiegelbeeld) en ik kon tijdig afremmen. Ik vraag me af of me dat anders ook gelukt was. 

 

De Eenzame Uitvaart #30

Gepost op: 16/01/23

Sinds 2015 zijn we met De Eenzame Uitvaart actief in Leuven. Dit was de dertigste. 

 

Mevrouw L.B. werd geboren in Kessel-Lo op 19 september 1948 en overleed bij haar thuis in Leuven op 5 oktober 2022. De asuitstrooiing vond plaats op vrijdag 7 oktober op de stadsbegraafplaats van Leuven.  Dichter van dienst was Mustafa Kör. Verslag door Peter Mangel Schots.

 

Een leven reconstrueren is een heikele onderneming, daar ben ik me ondertussen wel van bewust. Je kijkt ernaar door een caleidoscoop van getuigenissen en naarmate iemand er een draai aan geeft, verandert het beeld. Soms spreken de getuigenissen elkaar tegen, zoals bij mevrouw L.B. Een week na haar uitvaart aarzel ik of ik meteen zal overgaan tot de ongekuiste versie van haar bestaan, maar ik besluit dat het beter is om chronologisch te vertellen wat ik allemaal te weten ben gekomen.

De begrafenisondernemer kan me vooral feitelijke gegevens aanreiken: leeftijd (74), woonplaats (Halvestraat), gezinssituatie (alleenwonend, uiteraard).

De bewindvoerster naar wie de begrafenisondernemer me doorverwijst, weet al wat meer en probeert een portret te schetsen van mevrouw L.B. Ze was niet getrouwd en had geen kinderen. Haar leven werd bepaald door een psychische aandoening, ze kon niet voor zichzelf zorgen. Haar broer, die ook ongehuwd en kinderloos was, overleed enkele jaren geleden. Toen bleef mevrouw L.B. alleen achter. Van die broer erfde ze het appartement in de Halvestraat waar ze woonde, maar haar vurigste wens was terugkeren naar hun ouderlijk huis in de Platte Lostraat in Kessel-Lo. Dat huis was helemaal verkommerd, het was van boven tot onder volgestapeld met rommel: oude kranten, boeken, kleren, etensresten. De stad verklaarde het onbewoonbaar. De bewindvoerster zorgde ervoor dat het huis gerenoveerd werd, maar toen het was opgeknapt bleek mevrouw B. al fel achteruitgegaan. Het was niet verantwoord dat ze alleen in dat huis zou gaan wonen. Dat was een domper voor haar. Ze leefde in het verleden, sprak over niets anders. Ook over haar ouders, over haar vader die bij het leger was, graag een pint dronk en moeder die kwaad was als hij laat en beschonken thuiskwam.

Mevrouw B. bleef dus op haar appartement wonen, waar ze gespecialiseerde hulp kreeg, onder meer van Zorg Leuven. Hoewel ze met haar rollator bijna dagelijks naar de Panos schuifelde, leidde ze een erg eenzaam leven. Ze wantrouwde de wereld. Niet lang voor haar dood maakte ze nog een scène in een lokaal kantoor van de Belfiusbank, omdat ze ervan overtuigd was dat het dieven waren die haar geld stalen. Ondanks haar psychische problemen, die met de leeftijd verergerden, was ze volgens de bewindvoerster een vriendelijk persoon. De advocate omschrijft de mentale toestand van mevrouw B. als ‘een lief meisje van twaalf jaar’.

Wat later zou blijken dat de bewindvoerster nauwelijks persoonlijk contact had met haar cliënte en er van die omschrijving bitter weinig klopt.

Bij Zorg Leuven krijg ik een vriendelijke juffrouw aan de lijn. Ze gaat op zoek naar iemand die bij mevrouw B. aan huis kwam en belooft me terug te bellen. Een uurtje later krijg ik Rita aan de lijn. Rita is geen verpleegster. Soms kwam er wel iemand met een medische achtergrond langs voor de medicatie, maar zij en haar collega’s van de thuiszorg voerden bij L. vooral huishoudelijke taken uit, opruimen, poetsen en boodschappen. Soms gingen ze met L. wandelen of een koffie drinken. Een enkele keer hielpen ze haar in bad. ‘Tenminste, als L. dat allemaal toeliet’, lacht Rita. Want L. was koppig, wilde zoveel mogelijk zelf blijven doen. ‘Met twee collega’s heb ik overlegd wat we zouden vertellen over haar. Ze was – hoe zal ik het zeggen – een tsunami van emoties.’

Ze hadden het niet onder de markt met mevrouw L.B., die maar moeilijk mensen vertrouwde. Slechts enkelen mochten bij haar naar binnen. ‘Als ze iemand zag begon ze eerst te schelden. Het was dan zaak om rustig te blijven. Stilaan werd ze dan meegaander. Soms excuseerde ze zich zelfs en zei ze blij te zijn dat er bezoek was. Maar alleen zij bepaalde wat er mocht gebeuren. Vaak wilde ze niet dat er opgeruimd werd of weigerde ze in bad te gaan.’ Rita vertelt ook hoe mevrouw B. een uitgebreid gamma aan scheldwoorden en platvloers taalgebruik bezat. Ze zocht vilein naar iemands zwakke plekken om daar de draak mee te steken. Iemand die te dik was, bijvoorbeeld, die moest het ontgelden. Rita monkelt: ‘Of iemand die een kleurtje heeft, zoals ik.’

Ze hadden er wel begrip voor, want ja, die mentale stoornis. Mevrouw L.B. had een tijdje in de psychiatrie verbleven in Kortenberg. Rita spreekt van psychoses. Toen ze daar in 2017 ontslagen werd, ging ze op die studio in de Halvestraat wonen en werd de thuiszorg ingeschakeld. Rita maakt gewag van trauma’s die L. had opgelopen in haar jeugd, over een brutale moeder die verbaal flink tekeerging. Het woord ‘misbruik’ viel ook wel eens, maar Rita is duidelijk: ‘Lang niet alles wat L. vertelde, klopte. Zo beweerde ze soms dat ze ooit zelf verpleegster was, maar dat is onmogelijk. Toch was ze best slim, ze las alle dagen de krant.’

Ook Rita heeft het over paranoia. ‘L. dacht dat de wereld haar dood wilde en dat er constant een drone boven haar hoofd vloog.’  Van haar plotse overlijden, vermoedelijk een hersenbloeding, is Rita erg geschrokken. Al had ze ook wel gevreesd dat ze haar ooit dood zouden aantreffen. ‘Want ze wilde niet naar het ziekenhuis, geen dokters aan haar lijf, geen vaccins.’ Ze is al bij al blij dat L. thuis gestorven is, in ‘veilige’ omstandigheden. Het had ook anders gekund.

De uitvaart volgt snel, amper twee dagen na het overlijden van mevrouw L.B. Op basis van de getuigenissen van Rita en de bewindvoerster zal Mustafa zijn gedicht moeten schrijven.

 

Op vrijdag 7 oktober weet het land nog niets van de warme nazomer die er zit aan te komen. Het weer hinkt op twee gedachten en de mensen ook. Op mijn tocht van een halfuurtje naar de stadsbegraafplaats kom ik meisjes tegen in korte jurkjes, met ontblote navel, maar ook mensen in fleecetrui en gewatteerde jas. Vlak bij de begraafplaats kruis ik een magere heer die in zijn zomerse witte broek en rood colbertje zo voor een hedendaagse Rudi Carrell kan doorgaan.

Wanneer ik de kantoren op de hoek van het kerkhof passeer, komen daar net twee bekende gezichten naar buiten, Roel Van Roosbroeck en Bieke Verlinden. De eerste is deskundige van de Leuvense begraafplaatsen, de tweede schepen van Zorg en Welzijn, met ook begraafplaatsen als bevoegdheid. Ze begrijpen meteen waarom ik daar ben en besluiten om mevrouw L.B. een laatste groet te brengen.

En ze zijn niet alleen. Nadat de urne van mevrouw L.B. uit de lijkwagen is gehaald en op een sokkel gezet en Mustafa zijn keel schraapt om zijn gedicht voor te lezen, komen nog twee vrouwen en een man naderbij. Plots staan we met z’n tienen rond de urne. Het heeft zowaar iets van een reguliere uitvaart.

Mustafa richt zich tot de overledene.

 

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 

Mevrouw L.B.

Een vergeten ziel, midden in een centrumstad.

Driekwart eeuw vrouw, koppig voortgedaan, alle dagen uw benen uit bed gehesen, maaltijden genuttigd, uw gebeden opgezegd. De laatste tijd knipoogde Jezus naar u, alsof Hij u voorbereidde.

Hiervoor valt niet voor te bereiden. Niets of niemand hoort alleen te zijn, buiten de Heer zelf.

Maar u was niet alleen. Eenzaam was u. U wist hoe dat voelde, eenzaamheid.

Sprak u daarom uitsluitend over lang vervlogen tijden, steeds in de tegenwoordige tijd? Alsof u een meisje van twaalf gebleven bent. Hield u daarom alles bij, kranten, boeken, kleren, alles van toen, ooit en eens? Het kleine meisje, dat uit het raam staart naar papa die zal thuiskomen. En haar in zijn armen zal nemen. Zeggende: ’t is goed meisje, ’t is goed.

Het is goed, mevrouw L.B.

De aarde vergeet niet. U bent welkom.

Ik wilde alleen nog iets zeggen.

Ik wilde dat ik kon zeggen: daar gaat mevrouw L.B. Een straffe madam, met de oer-Vlaamse naam, vol huisvlijt en een scepsis tegenover onbekenden.

Maar hier baat geen wens of denkwerk. Het leven zoals het is, als je geboren bent, proef je op een dag ook de dood. Zelfs vergeten mensenkinderen.

Ik zal me zo bijeen pakken en vertrekken.

In de verte zie ik de kerktoren. Straks steek ik een kaars aan voor u, dan is het definitief.

Af en toe zal ik aan u denken. Ik zal uw verhaal vertellen op podia. Discreet, en niet te vaak. Ik zal voor u bidden bij een andere god, in een vreemde taal. Maar u zal me vertrouwen, en alles begrijpen, ook al verstaat u er niets van.

Op deze troosteloze middag in Vlaanderen, is dat mijn troost. Dat mijn verzen niet ongehoord bleven, want luisteren naar het ongezegde, dat kon u goed.

Vaarwel mevrouw.

Uw dichter,

Mustafa Kör

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 

 

Na een moment van stilte maken we kennis met de drie die zich discreet bij ons gevoegd hebben. Lena en Jarno zijn jonge twintigers van de thuiszorg. Mai is de psychologe die mevrouw L.B. begeleidde. Ik vraag hen wat er nu precies klopt van de verhalen die ik gehoord heb.

Het idee van psychoses veegt Mai resoluut van tafel. De mentale aandoening was van een geheel andere aard. Het ontbrak L. grotendeels aan emoties. Genetisch bepaald. Zich inleven in anderen kon ze niet. En haar vader werkte niet in het leger maar bij de spoorwegen. Hij was al lang overleden. De moeder en de broer van L. waren net als zijzelf eigenzinnige wezens. Toen ze nog alle drie leefden kon je hen geregeld in de stad zien, vertelt Mai. Broer en zus duwden dan de rolstoel met hun moeder erin. Ze hielden iedereen op afstand en ook onderling was hun relatie koel, emotieloos. Ik stel het me voor als een eenzame archipel met drie aparte eilandjes. Mai vraagt ons of we hen nooit gezien hebben, ze vielen met hun drieën op in het straatbeeld. Bieke denkt na, vraagt om welke periode het ging, herkent iets en knikt.

Blijkbaar had mevrouw L.B. nog een tijdje alleen in het ouderlijke huis in Kessel-Lo gewoond. ‘Tot het bijna instortte’, zegt Mai. ‘Ze sleepte een berg rommel aan en hield alles bij. We hebben haar uiteindelijk in Kortenberg laten opnemen. Dat moest via een omweg langs het ziekenhuis gebeuren, want je deed niet met haar wat je wou.’

Mevrouw L.B. had dus niet het verstand van een twaalfjarige, leed ook niet aan waanvoorstellingen en was al helemaal geen lief meisje. Ook Jarno kreeg met haar kuren te maken. ‘We mochten haar zelden wassen en maar een paar keer per jaar andere kleren aantrekken. Ze heeft me vaak uitgemaakt voor gigolo, maar dan lachte ik daarmee: Amai, ik kom hier al een halfjaar en je hebt me nog altijd niet betaald!’

Opeens buitelen de anekdotes over elkaar en lijken we daar aan de rand van de strooiweide rond een geïmproviseerde koffietafel te zitten, terwijl we lachen en herinneringen aan de overledene ophalen. Ik heb nog nooit zoiets meegemaakt bij een Eenzame Uitvaart.

Jarno: ‘Als ik met haar ergens naartoe ging, sprak ze op straat soms een wildvreemde aan en zei ze, wijzend naar mij: die gast hier valt mij lastig! Gelukkig had ik altijd mijn badge bij me om de vreemd opkijkende passanten gerust te stellen. En als we dan een koffie gingen drinken, moest ik aan een ander tafeltje gaan zitten. Lette je even niet op, dan kon ze zomaar verdwenen zijn.’

Mai: ‘Ze had zelf weinig last van haar mentale toestand, maar ik kan je verzekeren: als je zo iemand in je familie hebt, dan heb je een groot probleem. Zelf heb ik ook meermaals haar geschimp mogen aanhoren. ‘Als je zo dik niet was, smeet ik je door het venster’, riep ze dan.’

Jarno: ‘Daar dreigde ze vaak mee. Dat venster moet veel afgezien hebben!’ Hij zegt het met een brede grijns. ‘Het kwam eropaan om soms dingen te doen, iets op te ruimen of schoon te maken, zonder dat ze het zag. Als je boodschappen deed, was ze soms ook wel dankbaar.’

Mai: ‘De ene keer kon ze beledigend zijn en wat later poeslief. Maar inlevingsvermogen was haar dus vreemd. Ze ging eens een koffie drinken en een taartje eten bij bakkerij Vangrootloon. Daar trok ze zomaar de krant uit de handen van een man en begon ze zelf te lezen. Het gebeurde wel eens dat we werden opgeroepen omdat ze ergens keet schopte.’

Jarno: ‘Ze was tot dingen in staat die je niet voor mogelijk hield. Een paar keer is ze naar haar ouderlijk huis gegaan om te zien hoe de werkzaamheden vorderden. Ik had nooit gedacht dat ze in staat zou zijn om de bus te nemen, maar ze deed het toch.’ Hij lijkt met enige weemoed aan haar terug te denken. ‘Ja, ons L., we zullen haar niet snel vergeten.’

Ik zeg dat dit zonder meer de Eenzame Uitvaart is met de meeste aanwezigen. Mai, Lena en Jarno vinden die gedachte wel fijn, maar Mai zegt er meteen bij: ‘Voor L. zelf zou het echt niks uitgemaakt hebben. Het had haar geen lor kunnen schelen.’

 

Op die bevreemdende noot nemen we afscheid. Ik treuzel wat, omdat ik tijdens het gesprek gemerkt heb dat een wat verfomfaaide man – ik schat hem in de zestig – het hele gesprek vanop een kleine afstand heeft gevolgd. Alsof hij erbij hoorde, bij onze koffietafel, en toch ook niet. Ik spreek hem aan, vraag hem of hij mevrouw L.B. soms gekend heeft.

Nee, zegt hij, hij komt hier zijn vrouw bezoeken. Dat doet hij vaak. Daar is ze uitgestrooid. Hij wijst een plekje naast de struiken aan.

Is ze onlangs overleden?, vraag ik hem.

Anderhalf jaar geleden, zegt hij.

Ja, knik ik. Anderhalf jaar, dat is nog vers.